Rejon IV „Koralewo–Fromczyn”

Józefów
Tablica poświęcona pamięci żołnierzy AK IV Rejonu „Koralewo–Fromczyn” zmarłych, zaginionych i poległych w walkach o wolność Polski w latach 1939–1944,
Józefów-Błota, ul. Księdza Malinowskiego 34, kościół Maksymiliana Kolbego
Tablicę ufundowali żołnierze pododdziału Dywersji Bojowej z Józefowa, w hołdzie dla poległych i zmarłych kolegów.

Przez blisko 5 lat Rejon IV „Fromczyn” w Obwodzie VII Armii Krajowej organizował konspiracyjne wojsko i prowadził bieżącą walkę z niemieckim okupantem na terenie Otwocka i ówczesnych gmin Karczew, Falenica, Wawer i Wiązowna.
Józefów
Obszar działania IV Rejonu

Dowództwo

  1. Dowódca – mjr art. Stanisław Szulc „Kania”.
  2. Adiutant – ppor. rez. Kazimierz Ciszewski „Stanisław”.

Akcje sabotażowo-dywersyjne i likwidacyjne

Początek tworzenia wyspecjalizowanych sił dywersyjno-bojowych rejonu przypada na 1943 rok. W tym czasie stanowisko dowódcy Oddziału Specjalnego rejonu zajmował ppor. rez. NN „Leszek”. Kierował kilkoma akcjami dywersyjnymi, zginął w walce 6 lipca 1943 roku.
Dalszy rozwój pionu walki bieżącej rejonu wiąże się z osobą kolejnego dowódcy Oddziału Specjalnego ppor. rez. Zygmunta Migdalskiego „ZZ”. Z dywersją związany był jeszcze przed 1944 rokiem. Wykorzystywał często swoich żołnierzy w różnych akcjach bojowych. Po objęciu stanowiska dowódcy rejonu przez jego dotychczasowego bezpośredniego przełożonego – Stanisława Szulca „Kanię” „ZZ” został wyznaczony na stanowisko „Egzekutora Wsi”, czyli dowódcy dywersji bojowej rejonu. Tak powstał 4-osobowy zalążek Oddziału Specjalnego rejonu, składający się z ludzi „spalonych” na swoim terenie i ukrywających się w okolicznych lasach. W tym czasie zdekonspirowany został także sam „ZZ”. Oprócz niego byli tam pchor. Marian Wesołowski „Marian”, pełniący funkcję zastępcy dowódcy, oraz Jan Pijanowski „Wicher” i Stanisław Wilczek „Burza”. Wkrótce grupa ta rozrosła się do stanu 7 osób. Migdalski nie starał się tworzyć wydzielonego oddziału. Do większych akcji używał ludzi z dwóch plutonów, które miał do swojej dyspozycji: pluton saperów i pluton 775.
Migdalskiemu podlegały ponadto sekcje i drużyny dywersyjno-bojowe tworzone przy niektórych kompaniach.
Wymienieni żołnierze brali udział zarówno w akcjach zorganizowanych przez ppor. Migdalskiego, jak też wspólnie z oddziałem dyspozycyjnym „Skrytego”. Podobne przypadki były częste, co wynikało ze ścisłych związków koleżeńskich między żołnierzami oddziałów, np. zastępca „ZZ” wywodził się z oddziału „Skrytego”, poza tym ten sam teren działania zmusił obu dowódców do większej współpracy, a nawet współdziałania w niektórych akcjach.
Żołnierze Oddziału Specjalnego „Fromczyn” wykonali wiele akcji dywersyjno-bojowych: osłaniali pracę radiostacji, brali udział w odbiorze zrzutów, wykonywaniu wyroków sądów podziemnych, likwidacji groźnych band terroryzujących okoliczną ludność, przeprowadzali niszczenie akt w urzędach gminnych, brali udział w licznych potyczkach z siłami okupanta.

Oddziały liniowe

Od maja 1944 roku trwały przygotowania do działań powstańczych. W plutonach i kompaniach przeprowadzano ćwiczenia bojowe, uzupełniano i opatrywano broń i sprzęt wojskowy, przygotowano do nowych zadań system łączności, wzmacniano obserwację ruchu wojsk niemieckich, prowadzono zwiększony, ale nader ostrożny, nabór żołnierzy.
Utworzono i przygotowano do walki 28 plutonów liniowych.
  • I batalion – kpt. Stanisław Szulc „Kania”;
    • 1. kompania – por. Stanisław Rusek „Kocisko”;
    • 2. kompania – ppor. NN „Rekin”;
    • 3. kompania – st. sierż. Jan Jasiński „Kardan”;
  • II batalion – kpt. NN „Lubicz”;
    • 4. kompania – ppor. Marian Mazowiecki „Ludomir”;
    • 5. kompania – plut. pchor. Stanisław Fałęcki „Stalowy”;
    • 6. kompania – ppor. Julian Sobański „Jacek”;
    • 7. kompania – ppor. Bolesław Paprocki „Janka”;
    • 8. kompania – ppor. rez. Tadeusz Kubski „Karpa”;
  • oddziały podległe komendantowi rejonu.
Rozlokowanie oddziałów: /
  • Otwock – kompania 1. i 2.,
  • Karczew – kompania 3.,
  • Celestynów – kompania 4.,
  • Falenica – kompania 5.,
  • Międzylesie – kompania 6.,
  • Wiązowna – kompania 7.,
  • Wawer-Anin – kompania 8.
Łączna liczba żołnierzy – 1534 (stan na 30 czerwca 1944 roku). Służby pomocnicze liczyły ok. 600 osób, w tym ok. 250 członkiń Wojskowej Służby Kobiet.

Działania podczas Powstania Warszawskiego

Rejon IV został, w wyniku ustabilizowania się frontu w rejonie Radości, podzielony na dwie części:
  • część północna znalazła się na bezpośrednim zapleczu skoncentrowanych sił niemieckich;
  • część południowa została oswobodzona przez oddziały radzieckie.
W części północnej plutony powstańcze nie podjęły działań zbrojnych. W części południowej działania skierowano na pomoc nadciągającym żołnierzom 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK. We wrześniu udzielano pomocy medycznej powstańcom ze zgrupowania „Kryska”, którym udało się przepłynąć z przyczółka czerniakowskiego na brzeg praski. Od 30 lipca uzbrojone pododdziały AK Rejonu IV z biało-czerwonymi opaskami na rękawach przez 3–4 dni pełniły służbę porządkową na wyzwolonym terenie, ale wkrótce rozpoczęły się aresztowania przeprowadzone przez NKWD, wobec czego dowódca Rejonu IV mjr Stanisław Szulc „Kania” wydał rozkaz rozformowania oddziału i ukrycia broni.

Stanisław Szulc

Od lata 1941 roku przebywał w Wilnie, od grudnia 1942 roku działał w „Obroży”. Oprócz dowodzenia rejonem był także szefem szkolenia.
W październiku 1944 roku w Józefowie uczestniczył w konspiracyjnej naradzie zorganizowanej pod szyldem nowo kreowanej „Polskiej Organizacji Niepodległościowej”. Brali w niej udział także: ppłk Antoni Żurowski – komendant Obwodu Praga AK, płk Henryk Krajewski „Trzaska” – dowódca 30. Poleskiej Dywizji Piechoty AK, mjr Kazimierz Lichodziejewski „Tara” – zastępca komendanta Obwodu Praga AK oraz Witold Bieńkowski „Kalski” – kierownik referatu żydowskiego w Departamencie Spraw Wewnętrznych Delegatury Rządu na Kraj. Wszyscy biorący udział w naradzie zostali aresztowani w listopadzie i grudniu przez praską grupę operacyjną NKWD i uwięzieni w siedzibie NKWD w Otwocku, w wilii „Wanda” przy ul. Kościuszki 15, gdzie byli przesłuchiwani. 16 grudnia 1944 roku więźniów willi „Wanda” przewieziono do siedziby NKWD w Lublinie przy ul. Chopina 18.
Stanisław Szulc zmarł po wojnie.
Źródła
  1. https://linia.com.pl/2016/10/24/czas-czerwonego-terroru/
  2. http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Pamiec_i_Sprawiedliwosc/Pamiec_i_Sprawiedliwosc-r2002-t1-n2/Pamiec_i_Sprawiedliwosc-r2002-t1-n2-s139-155/Pamiec_i_Sprawiedliwosc-r2002-t1-n2-s139-155.pdf
  3. http://www.polska1918-89.pl/pdf/podziemie-poakowskie-na-mazowszu,5356.pdf

Zdjęcia

Józefów
Stanisław Szulc „Kania”

Piśmiennictwo

  1. Jacek Zygmunt Sawicki, VII Obwód Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej „Obroża”, Warszawa 1990.
  2. http://forum.gazeta.pl/forum/w,15342,46537782,46537782,Godzina_W_Koralewo_Fromczyn_.html
  3. https://pl.wikipedia.org/wiki/Obw%C3%B3d_Powiat_Warszawski_Armii_Krajowej
  4. http://www.ciekawywawer.pl/listing/obelisk-upamietniajacy-waclawa-wojtyszke/
  5. http://www.info-pc.home.pl/whatfor/baza/kedyw_oddzial_skrytego.htm

Pytania testowe