Capturing “Small PAST” Telecom building

The 5. Region of Home Army Area VI Praga comprised 9 companies and 6 platoons of the Military Service for the Protection of the Rising. It was the most important region in Praga, because of its central location, seat of the Area Command and Staff and wide access to River Wisła between Poniatowski and Pod Cytadelą Bridges.
During the uprising, forces of the region were to carry out the main tasks assigned to the area: capture the eastern ends of bridges over River Wisła, take control of Wschodni and Wileński railway stations, seize the building of the telephone exchange on Ząbkowska Street and the Railway Administration buildings on Targowa Street as well as a number of other points of enemy resistance.
Insurgent units commanded by Major Zygmunt Bobrowski codename “Ludwik II”, approximately 1800 people strong, were divided into three tactical groups. A building on 15 Ząbkowska Street held the Praga branch of a telecom company PAST, the headquarters of which were on Zielna Street in downtown Warsaw.
The task of seizing the “Small PAST” Telecom building and the apartment house on 15 Targowa Street was assigned to Group 1662 commanded by Lieutenant Paweł Jurczak codename “Pawelski”. The building of the telephone exchange on Ząbkowska was surrounded by a 2-metre high wall with an iron gate reinforced on the inside with a bunker. German crew in the building was increased right before the “W” hour.
Among the telephone exchange workers were Poles. Warrant officer Meloch codename “Lot” organised an assault group under the command of Corporal “Karp” which was 11 soldiers strong with one female medical orderly. They launched an operation from 6 Brzeska Street. The first attack on the gate failed. The attack was renewed from the direction of Brzeska Street. The assault group forced its way into the building and seized it after a short fight. They were unable however to establish communication with the headquarters on Zielna Street. On the night of 1/2 August insurgents decided to retreat. One group commanded by Corporal “Jurek” got out into the adjacent lot on Białostocka Street and under cover of the night crossed into 17 Ząbkowska Street. The other group was able to reach a tenement house on the corner of Targowa and Kępna Streets. The automatic telephone network ceased to work in Praga on 2 August in the morning after insurgent units retreated from the Telephone Exchange building.

Zgrupowanie 1182 wchodziło w skład 5. Rejonu VI Obwodu Praga Armii Krajowej, króry składał się z 9 zgrupowań (kompanii) oraz 6 plutonów WSOP. 5. Rejon był najważniejszym na Pradze, ze względu na centralne położenie, siedzibę komendy Obwodu i sztabu oraz szeroki dostęp do Wisły, od Mostu Poniatowskiego do mostu pod Cytadelą. 5. Rejon w godzinie „W” miał zrealizować główne zadania Obwodu – uchwycić wschodnie krańce mostów na Wiśle, zająć dworce kolejowe Wschodni i Wileński, budynek centrali telefonicznej przy Brzeskiej, gmach Dyrekcji Kolei przy Targowej i wiele mniejszych punktów oporu wroga. Oddziały powstańcze pod dowództwem mjr. Zygmunta Bobrowskiego „Ludwika II”, w sile ok. tysiąca ośmiuset ludzi, podzielono na trzy grupy taktyczne. Zgrupowanie 1162 składało się z trzech plutonów: 1663, 1664 i 1677 – pluton kobiecy.

W budynku przy ul. Ząbkowskiej 15 mieściła się praska filia centrali telefonicznej PAST, znajdującej się w centrum Warszawy przy ul. Zielnej. Zadanie dobycie "Małej PAST-y" i bloku Targowa 15 postawiono 1 sierpnia 1944 r. Zgrupowaniu 1662 dowodzonemu przez por. Pawła Jurczaka ps.. „Pawelski". Budynek centrali telefonicznej przy ul.. Ząbkowskiej 15 był otoczony 2-metrowym murem, prowadziła do niego żelazna brama, ubezpieczona od wewnątrz bunkrem.. Obsadziła ją załoga niemiecka, wzmocniona przed godziną „W" dodatkowymi siłami.. Wśród obsługi znajdowali się również Polacy. Chor. Meloch ps. „Lot" (imię nieznane) wydzielił grupę szturmową kpr.. „Karpia" (NN) liczącą 11 żołnierzy i sanitariuszkę. Rozpoczęli akcję, wychodząc z ul. Brzeskiej 6 m. 13. Niektórzy powstańcy otrzymali po 2 granaty, dla wszystkich nie starczyło.. Uderzyli frontalnie, bramy nie można było sforsować. Po śmierci dowódca Zgrupowania, dowodzenie przejął, na rozkaz „Lota", kpr. Romuald Kamocki ps. „Jurek". Natarcie ponowiono od strony ul.. Brzeskiej, grupa uderzeniowa wdarła się do budynku i opanowała go po krótkiej walce. W czasie walk poległ dowódca Zgrupowania por. Paweł Jurczak ps. „Pawelski". Oddział zdobył karabiny, ładownice z amunicją i jeden pistolet, powstańcy dozbroili się i zajęli stanowiska strzeleckie przy oknach.. Nie udało się uruchomić połączenia z centralą na Zielnej, chociaż wśród polskich pracowników na Ząbkowskiej znajdował się majster plut. Zygmunt Nowakowski ps.. „Dziki" z kompanii „Gromicza". W nocy z 1 na 2 sierpnia powstańcy postanowili się wycofać. Jedna grupa dowodzona przez kpr.. „Jurka" wydostała się na sąsiednią posesję na ul.. Białostockiej i pod osłoną nocy przeszła na Ząbkowską 17. Mieszkańcy sąsiednich domów pomogli ukryć zdobyczną broń na terenie składu drewna. Druga grupa wraz z sanitariuszką Zofią Szubiakiewicz ps. „Nieznana" zdołała dotrzeć do kamienicy na Targowej róg Kępnej. Nawiązała kontakt z dowódcą zgrupowania; został nim ppor.. Tadeusz Nalaskowski ps. „Czarny", dowódca 1636 plutonu, który ze swymi ludźmi nacierał na budynek Targowa 15. Sieć telefoniczna automatyczna przestała działać na Pradze 2 sierpnia w godzinach rannych, po wycofaniu się oddziałów powstańczych z Centrali.

• http://www.1944.pl/historia/encyklopedia/zgrupowania_powstancze/
• http://www.archive-pl-2014.com/pl/t/2014-10-10_4719277_44/Zdobycie-Ma%C5%82ej-PAST-y-1-sierpnia-1944-r-Historia-Pragi-Twoja-Praga/
• http://www.twoja-praga.pl/praga/historia/3293.html
• http://www.1944.pl/historia/powstancze-biogramy/Pawel_Jurczak
• http://www.sppw1944.org/index.html?http://www.sppw1944.org/powstanie/pasta.html

Miejsce walk żołnierzy VI Obwodu AK – centrala telefoniczna przy ul. Brzeskiej, warta honorowa harcerzy praskich podczas corocznych uroczystości rocznicowych w ostatnim dniu lipca, 2006
https://pl.wikipedia.org/wiki/Obw%C3%B3d_Praga_AK#/media/File:Harcerze_17_WDH_rocznica_Powstania_Warszawskiego_Brzeska.JPG


Drewniany słup, znajdujący się pod tablicą, przed 1939 rokiem przywiązywano do niego konie – o takim przeznaczeniu słupa informuje przymocowana na nim tabliczka
. http://www.twoja-praga.pl/info/ciekawe_miejsca/3292.html


Obchody 71 rocznicy zrywu powstańczego na Pradze pod "Małą Pastą" przy ulicy Brzeskiej 24.